انسان موجود پیچیدهای است که هزاران سال تحقیق در مورد آن نتوانسته است اطلاعات کاملی را در اختیار ما قرار دهد. بهتر است بدانید تمامی انسانها برای اینکه بتوانند با دنیای خارج ارتباط برقرار کنند به یک هویت و یا شخصیت نیاز دارند. این شخصیت در دنیای اجتماعی و در تعامل با دیگران ساخته میشود. بهتر است بدانید نوزادان زمانی که متولد میشون هیچ شناخت و درکی از خود ندارند و زمانی به این شخصیت و درک میرسند که با افراد دیگر در ارتباط باشند و یا به عبارتی زندگی اجتماعی آنها آغاز شود. به همین دلیل، نظریه خود پنداره یکی از مهمترین روانشناسی است و تمامی کسانی که در این حیطه مشغول به کار هستند باید با اصول این نظریه آشنایی داشته باشند.
آشنایی با مفهوم خود پنداره
بهتر است قبل از آنکه در مورد نظریه خود پنداره صحبت کنیم با مفهوم آن آشنا شویم. همانطور که میدانید انسانها از هر چیزی که در اطرافشان وجود دارد نوعی بازنمایی ذهنی دارند. به طور مثال، زمانی که صحبت از درخت و یا گل میشود بازنمایی ذهنی آن برای شما به وجود میآید. این بازنمایی ذهنی در مورد خود انسان نیز وجود دارد که هسته اصلی نظریه خود پنداره را شکل میدهد. تمامی انسانها تصویری از خود در پس ذهنشان دارند. اکنون ممکن است این سوال برایتان پیش بیاید که این تصویر ذهنی از کجا به وجود میآید و آیا اساسا زمانی که نوزادان متولد میشوند تصویری از خود در ذهنشان دارند؟!
آیا انسانها در بدو تولد مفهومی از خود دارند؟
یکی از مهمترین مواردی که در نظریه خود پنداره به آن پرداخته میشود در این زمینه است که آیا انسانها در بدو تولد مفهومی از خود دارند یا خیر! تمامی تحقیقات روانشناسی در این حیطه نشان میدهند که نوزادان زمانی که متولد میشوند هیچ مفهومی از خود ندارند و این مفهوم به تدریج و در طول زندگی افراد شکل میگیرد. جورج هربرت مید که یکی از روانشناسان برجسته اجتماعی است به این مسئله اشاره میکند که انسانها زمانی که متولد میشوند درکی از خود ندارند و باید بدانید که نوزادان دارای مرزهای ایگو نیستند. ایگو نشان میدهد که مرز افراد در کجا به اتمام میرسد و سپس مابقی دنیا از کجا آغاز میگردد. این مسئله در نظریه خودپنداره بسیار مهم است.
کوپر اسمیت بر این عقیده است که خویشتن پنداری مثبت نوعی عامل مهم در ایجاد رفتار است. معمولا کسانی که خویشتن داری مثبت از خود دارند در جامعه مثبت عمل میکنند و به موفقیتهای بیشتری میرسند، اما کسانی که دارای خویشتن پنداری منفی هستند، همواره با مشکلات زیادی رو به رو میشوند.
ایجاد خود پنداره
خود پنداره که در نظریه خود پنداره به طور مفصل مورد بررسی قرار میگیرد بازنمایی ذهنی افراد از خودشان است. در واقع، آنها از طریق کارهای رومزه و بازبرخوردهایی که از دیگران میگیرند تصویری را از خود میسازند. این تصویر از خود پایه تمامی ویژگیها، ترجیحات و یا حتی ترسهای افراد است. در طول زندگی شما روزانه هزار تجربه و اتفاق رخ میدهد که ممکن است شما هیچ یک از آنها را به یاد نیاورید. اما از هر کدام از این تجربیات نتیجهگیریهای کلی خواهید داشت. این نتیجهگیریها به شما کمک خواهند کرد که به برای ساخت و توصیف خود پنداره فکتهایی پیش روی خود داشته باشید.
ممکن است در طول زندگی خود افرادی را مشاهده کرده باشید که ناخودآگاه خود را خنگ و یا کودن میدانند. از طرف دیگر، افرادی وجود دارند که به خود اطمینان کامل دارند و احساس میکنند تواناییهای آنها بسیار زیاد است. کودکان در رشد خود با تجارب عینی سر و کار دارند که در اینجا بازبرخوردهایی را که با توجه به ظواهر، توانایی و یا ارتباطاتی که با دوستان خود دارند بدست میآورند. پس از آن زمانی که به بلوغ نزدیک میشوند خود پندارههای ذهنی برای آنها شکل میگیرد و به این خود پنداره سمت و سوی دیگری میدهد.
کارل راجرز و نظریه خود پنداره
شاید بتوان گفت کارل راجرز یکی از بزرگترین افرادی است که کارهای زیادی در این زمینه انجام داده است و نظریه خود پنداره را رونق بخشیده است. در این نظریه که بر اساس نظریات و عقاید کارل راجرز شکل گرفته است خویشتن مفهوم بسیار مهمی است که از شخصیت گرفته شده است. بر این اساس، هر فردی در زندگی خود رویدادها و تجاربی را پشت سر میگذارد و سپس به آن معنا میبخشد. این مسئله باعث میشود که ادراک و معنایی به وجود بیاید که به میدان پدیداری فرد معنا میبخشد.
در همین راستا کارل راجرز در نظریه خود پنداری به این مسئله اشاره میکند که اگر برداشتهای هر فرد در مورد خودش تغییر کند و به یک خودباوری مثبت برسد، میتواند از یک سری فرآیندهای روانشناختی عبور کند و در نتیجه همین امر باعث تغییر رفتار او میشود.
چرا خودباوری مهم است؟
همانطور که متوجه شدهاید خودباوری مفهوم مهمی است که در نظریه خود پنداری کارل راجرز مد نظر قرار میگیرد و از چندین جهت مهم است:
- خودباوری بر فعالیتهای فرد اثر میگذارد.
- خوباوری باعث میشود نتیجه نهایی کارها بهبود بخشیده شود.
نظرات دانشمندان دیگر در مورد خود پنداره
جورج مید یکی از کسانی که است که در مورد مفهوم خود پنداره نظریاتی را اعلام کرده است و این بخش به عنوان یکی از مهمترین بخشهای نظریات او در فلسفه اجتماعی مد نظر قرار میگیرد. جورج مید به این موضوع اشاره میکند که شخصیت به جای اینکه به عوامل بیولوژیکی بستگی داشته باشد، بیشتر با موارد اجتماعی و روانی در ارتباط است.
سخن پایانی
تا به اینجا تلاش کردیم اطلاعات کاملی را در مورد نظریه خود پنداره در اختیار شما قرار دهیم. همانطور که متوجه شدهاید انسانها در بدو تولد شناختی از خود ندارند و این شناخت به مرور زمان و در تعامل با افراد دیگر شکل میگیرد. به طور کلی، زندگی اجتماعی انسان نقش بسیار مهمی در شکلگیری شخصیت وجودی انسانها دارد. اگر میخواهید به عنوان یک روانشناس کار خود را آغاز کنید، باید با این مفاهیم آشنا داشته باشید و در دوره جامع آموزش مشاور روانشناسی به این مسئله پرداخته میشود.