آشنایی با نظریه کنش گرایی

در قرن نوزدهم تحولات زیادی در علم روانشناسی به وجود آمد و روانشناسانی که در این حیطه مشغول به کار بودند تلاش می‌کردند با استفاده از ابزارهایی که پیش رو دارند ماهیت علم روانشناسی را شکل دهند. در این قرن پیشرفت‌های زیادی در علم شیمی و فیزیک به وجود آمد و حضور در آزمایشگاه پایه‌های علمی را تقویت می‌کرد. به همین دلیل، روانشناسان بر آن شدند روش علمی که در علوم فیزیک و شیمی برقرار بود وارد علم روانشناسی کنند. همین امر باعث به وجود آمدن مکتب ساخت گرایی و پس از آن مکتب و یا نظریه کنش گرایی گردید.

مکتب ساخت گرایی چیست؟

برای اینکه درک درستی به مکتب و نظریه کنش گرایی داشته باشید، بهتر است ابتدا مکتب ساخت گرایی را بشناساید. همانطور که در ابتدای این متن به آن اشاره کردیم در قرن نوزدهم علم شیمی و فیزیک به اوج خود رسید و بر علوم دیگر نیز اثر گذاشت. بر همین اساس، روانشناسان به این موضوع اندیشیدند زمانی که می‌توان در علم شیمی آب را به اکسیژن و هیدروژن تقسیم بندی کرد، چرا ادراک را به عناصر تشکیل دهنده آن تقسیم نکنیم. در واقع، لیموناد (ادراک) را می‌توانیم به طعم‌های آن شیرین، تلخ و یا سرد ( احساسات) تقلیل دهیم. هدف اصلی ساخت گرایی تحلیل ساختارهای ذهنی بود.

حامی اصلی مکتب ساخت گرایی تیچنر بود. او کسی بود که در مکت وونت پرورش یافته بود. وونت اولین دانشمند علم روانشناسی است که این علم را به درون آزمایشگاه برد و تلاش می‌کرد با استفاده از روش درون نگری به بررسی روان انسان‌ها بپردازد. درون نگری به معنای مشاهده و ثبت ماهیت‌ ادرک‌ها، اندیشه‌‌ها و احساسات توسط خود شخص است. در پایان این روش نتوانست اقبال خوبی در علم روانشناسی بدست بیاورد. زیرا این روش بسیار شخصی بود و داده‌های آن برای عموم قابل استناد نبودند.

برخاست کنش گرایان

نگرشی که در مکت ساخت گرایی وجود داشت باعث شد که برخی از روانشناسان به مخالفت با آن برخیزند و همین امر باعث به وجود آمدن نظریه کنش گرایی گردید. در این نظریه که پایه‌گذار آن ویلیام جیمز یکی از روانشناسان برجسته دانشگاه هاروار است این نکته را پیش کشید که به جای تاکید بر تحلیل عناصر هشیاری باید به بررسی ماهیت سایل و شخصی هشیار پرداخت. نظریه کنش گرایی به این اصل اشاره می‌کند اکنون این مسئله مهم است که ذهن چگونه کار می‌کند و جاندار چگونه موفق به انطباق و سازگاری با محیط و عمل می‌شود.

آیا این نظریه تحت تاثیر نظریه داروین است؟

یکی از مهمترین مواردی که باعث شد نظریه کنش گرایی به وجود بیاید و مورد توجه قرار گیرد نظریه داروین بود که در آن دوره به شدت مطرح شده بود و دانشمندان را مجذوب خود کرده است. روانشناسانی که طرفدار نظریه کنش گرایی بودند به این مسئله اشاره می‌کردند هشیاری به سبب نقشی که در هدایت فعالیتهای آدمی دارد تکوین یافته است. بنابراین، نتیجه گرفتند گه برای درک نحوه انطباق جاندار با محیط باید رفتار واقعی او را بررسی کرد. کنش گرایان به این ترتیب کستره ساخت گرایی را به کنش گرایی انتقال دارند.

گالتون، یکی از افراد اثرگذار بر نظریه کنش گرایی

یکی دیگر از افرادی که بر شکل‌گیری مکتب کنش گرایی و یا کارکردگرایی اثر گذاشت گالتون (پسر عموی گالتون) بود. امروزه، او را یکی از پرنفوذترین افراد در حوزه روانشناسی می‌دانند که باعث به وجود آمدن این نظریه گردید. او بر روی وراثت، خصوصیت‌های ذهنی، تفاوت‌های فردی، نبوغ ارثی و اصلاح نسل کار می‌کرد و اولین شخصی بود که علم آمار را وارد علم روانشناسی کرد و اندازه‌گیری‌های روانشناختی را ابداع نمود.

در گذشته و پیش از آنکه داروین نظریه خود را بیان کند، مطاله ذهن حیوانات کار درستی به شمار نمی‌آمد. زیرا حیوانات به عنوان موجوداتی در نظر گرفته می‌شدند که بدون روح هستند و زندگی خودکاری در این کره خاکی دارند و پس طی شدن زمان زندگی‌شان می‌میرند.

زمانی که کتاب اصل انواع منتشر شد نگاه مخاطبان به پیوستگی ذهن انسان و حیوان جلب شد و داروین در کتاب «تظاهر هیجانات در انسان و حیوان» به دفاع از نظریات خود پرداخت و این باور را که حیوانات ذهن ندارند به طور کلی دگرگون ساخت. پس از آن دانشمندان دیگری مانند رومانس(Romances) و مورگان(Morgan) وارد روانشناسی تطبیقی و آزمایشات حیوانی شدند و تلاش می‌کردند به این مسئله به روش دیگری نگاه کنند. تمامی این تحولات علم روانشناسی را به سمت ظهور نظریه کنش گرایی سوق داد.

سخن پایانی

تا به اینجا تلاش کردیم اطلاعات کاملی را در مورد نظریه کنش گرایی در اختیار شما قرار دهیم. همانطور که می‌دانید کنش گرایی جنبشی بر علیه نظریه ساخت گرایی بود که ذهن انسان را به ساختارهای جداگانه تقسیم می‌کند. این نظریه بر اساس نظریه داروین به وجود آمد و توانست در قرن نوزدهم تحولاتی در علم روانشناسی به وجود بیاورد. اگر شما می‌خواهید کار خود را به عنوان یک روانشناس آغاز کنید، می‌توانید در دوره آموزش جامع مشاوره روانشناسی شرکت کنید و با تمامی اصول علم روانشناسی آشنا شوید.